Bahasa Totoli
bahasa daerah di Indonesia
Bahasa Totoli (Tolitoli) atau disebut Tinga Totoli adalah sebuah bahasa Austronesia yang dipertuturkan di daerah pantai utara, kecamatan Tolitoli Utara (Binontoan, Lakuan, Pinjan, Diule), Galang, Baolan, dan Dondo di Kabupaten Tolitoli, Sulawesi Tengah, Indonesia.[1]
Bahasa Totoli | |
---|---|
Gage, Tolitoli, Tontoli | |
Dituturkan di |
|
Wilayah | |
Penutur bahasa | 25.000 (Himmelmann, 2001) (tidak tercantum tanggal) |
Melayu-Polinesia
| |
Kode bahasa | |
ISO 639-1 | - |
ISO 639-2 | - |
ISO 639-3 | txe |
![]() |
Bahasa Totoli dituturkan secara aktif oleh masyarkat sepanjang pantai utara Sulawesi Tengah, dengan perbedaan beberapa dialeg secara minor seperti:
- Dialeg Binontoan; dialeg ini ditandai dalam percakapan keseharian sering menggunakan kata aksen "kaasi", penutur dialeg ini terbanyak disekitar wilayah binontoan sampai salumpaga.
- Dialeg Lakuan; dialeg ini ditandai dalam percakapan keseharian sering menggunakan kata aksen "tee", penutur dialeg ini terbanyak disekitar wilayah lakuan-tolitoli dan lakuan buol.
- Dialeg Baolan; dialeg ini ditandai dalam percakapan keseharian sering menggunakan kata aksen "kiang", penutur dialeg ini terbanyak disekitar wilayah lalos, ginunggung, nopi dan sekitar tambun.
Beberapa Kosakata Bahasa Totoli (ke Bahasa Indonesia)
No. | Bahasa Totoli | Terjemahan |
---|---|---|
1 | Isei | Siapa |
2 | Sopa | Apa |
3 | Pilan | Kapan |
4 | Dengina | Dimana |
5 | Songura | Berapa |
No. | Bahasa Totoli | Terjemahan |
---|---|---|
1 | Elam | Merah |
2 | Lili | Kuning |
3 | Luno | Biru/Hijau |
4 | Bakko | ??? |
5 | Saraija | ??? |
6 | Kammu | Ungu |
7 | Sannang | Merah Muda |
8 | Kabu | Abu-abu |
9 | Etom | Hitam |
10 | Puti | Putih |
Angka Bilangan:
- Sabatu/Minjan; Satu
- Doua; Dua
- Totoru; Tiga
- Opat; Empat
- Lima; Lima
- Onom; Enam
- Pitu; Tujuh
- Aru; Delapan
- Sio; Sembilan
- Sompuru; Sepuluh
- Sampuru Ai Sabatu; Sebelas
- Doua Nopuru; Dua Puluh
- Magasut; Seratus
- Soribu; Seribu
Hari:
- Senen; Senin
- Salasa; Selasa
- Raba; Rabu
- Hamis; Kamis
- Jumat: Jumat
- Saptu; Sabtu
- Ahad; Minggu
Organ Tubuh:
- Kepala; Baki
- Rambut; Buok
- Mata; Mata
- Hidung; Ngilung
- Mulut; Baba
- Bibir; Bibi
- Lidah; Dile
- Gigi; Ngisi
- Gusi; Ngungud
- Telinga; Turik
- Kening; Kindap
- Dahi; Kindong
- Kumis; Burusumi
- Cambang; Sambang
- Leher; Tikoo
- Dada; Dodob
- Tangan; Lima
- Jempol; Tandakoran
- Telunjuk; Podutu
- Kelingking;
- Kaki; Kuku
- Paha; Paa
- Betis; Bisit
- Tumit;
- Pantat; Buntut
- Belakang; Tundun
Makanan:
- Bogas; Beras
- Bini; Nasi
- Ogo; Air
- Utan: Sayur
- Sabo: Kuah
- Ambia; Sagu
- Kasubi; Singkong
- Teng; Teh
- Keot; Kopi
- Kasipat; Ketupat
- Sinosok; Nasi Bambu
- Bai; ???
- Arok
- Bau; Ikan
- Lopong; Udang
Buah:
- Taipang; Mangga
- Nangga; Nangka
- Sagin; Pisang
- Kapeya; Pepaya
- Lemo; Jeruk
- Lanjat; Langsat
- Rambutan; Rambutan
- Durian; Durian
- Niug; Kelapa
Sifat Keadaan Benda:
- Sonjuk; Banyak
- Sadek; Sedikit
- Dako; Besar
- Dedek; Kecil
- Langgat; panjang
- Podong; pendek
- Panggat; Tinggi
- Mosa; Lama
- Maggan/Gagane; Cepat
Sifat Keadaan Waktu:
- Kopaton; Kemarin Dulu
- Kopuon; ???
- Korobi; Kemarin
- Neiya; Sekarang
- Toka; Sebentar
- Bunas; Besok
- Puon; Lusa
- Paton; Besok Lusa
- Malam; Bongi
- Siang; Ondo
- Tahun; Taon
- Bulan; Buran
- Hari; Ondo
Persaudaraan:
- Inang; Ibu
- Amang; Ayah
- Tukka; kakak
- Tuari; Adik
- Bakele; Nenek
- Kakai; kakek
- Piun; Cucu
- Poguanakan; Keponakan
- Poguamangan
- Poguinangan
- Isat; Saudara
- Singgayan; Teman
- Tau Lengan
- Taubine; Istri
- Taumuane; Suami
KosakataSunting
Daftar kosakata:[2]
Nomor | Bahasa Totoli | Bahasa Indonesia |
---|---|---|
1. | aku | saya |
2. | kau | engkau |
3. | isia | dia |
4. | kami | kami |
5. | kamuu | kamu |
6. | sisia | mereka |
7. | amang / yamang | ayah |
8. | inang | ibu |
9. | tukka | kakak |
10. | tuali | adik |
11. | bibine | perempuan |
12. | moare | laki-laki |
13. | batangan | badan |
14. | lima | tangan |
15. | baki | kepala |
16. | zikoo | leher |
17. | abaa | bahu |
18. | bodob | dada |
19. | tian | perut |
20. | bisit | betis |
21 | toto | lengan |
22. | buok | rambut |
23. | kindong | dahi |
24. | kikindap | alis |
25. | mata | mata |
26. | ngilung | hidung |
27. | tulik | telinga |
28. | pipi | pipi |
29. | ngisi | gigi |
30. | kakai | kakek |
31. | bakele | nenek |
32. | ngade | dagu |
33. | dile | lidah |
34. | bakiku | kepalaku |
35. | bakituku | lutut |
36. | siku | sikut |
37. | bungo lima | jari tangan |
38. | palak lima | tapak tangan |
39. | konising | kuku |
40. | masaki | sakit |
41. | bitu | gelang |
42. | rante | kalung |
43. | lalawi | anting-anting |
44. | sasaig | sisir |
45. | songgo | songkok |
46. | badu | baju |
47. | sampang | celana |
48. | kameja | kemeja |
49. | sapatu | sepatu |
50. | kadera | kursi |
51. | meja | meja |
52. | baabanggo | bangku |
53. | lunan | bantal |
54. | sepu lunan | sarung bantal |
55. | ulos | sarung |
56. | ompas | tikar |
57. | buuk | buku |
58. | abu | dapur |
59. | sanggii | piring |
60. | kulon | belanga |
61. | sisiuk | sendok |
62. | bodung | pisau |
63. | gallaas | gelas |
64. | sigang | tungku |
65. | bale | rumah |
66. | bamba | pintu |
67. | tenggean | jendela |
68. | bagat | loteng |
69. | atop | alap |
70. | suot | kamar |
71. | dopi | papan |
72. | sala | lantai |
73. | ondan | tangga |
74. | bonjaa | lampu |
75. | ogo | air |
76. | api | api |
77. | angin | angin |
78. | langaso | kabut |
79. | bulan | bulan |
80 | mataondo | matahari |
81. | udan | hujan |
82. | labun | asap |
83. | batu | batu |
84. | bungayon | pasir |
85. | buta | tanah |
86. | batu dedeng | kerikil |
87. | golung | langit |
88. | sasik | laut |
89. | lalamba / balumbang | ombak / gelombang |
90. | bambana | muara |
91. | olii | tiang |
92. | bukii | gunung |
93. | gampun | hutan |
94. | gauan | kebun |
95. | lamba | pagar |
96. | babanji | pacul |
97. | baliung | kapak |
98. | pandoli | linggis |
99. | uwe | rolan |
100. | puun | pohon |
101. | sampulan | aduk |
102. | magala | mangambil |
103. | untudan | antar |
104. | akut | angkut |
105. | moninggaduling | baring |
106. | dabuan | buang |
107. | sambakan | banting |
108. | bangon | bangun |
109. | tunu | bakar |
110. | bonggaa | bongkar |
111. | boli | beli |
112. | kekesan | buka |
113. | basa | baca |
114. | dulugan | bela |
115. | ballian | balik |
116. | lugud | kejar |
117. | bakui | bungkus |
118. | lamosi | cuci |
119. | lomokan | celup |
120. | kulug | cukur |
121. | koboi | cium |
122. | kusuti | cari |
123. | bubut | cabut |
124. | duit | jolok |
125. | suludan | sorong |
126. | pasugo | duduk |
127. | tiingi | dengar |
128. | mokoliok | bergerak |
129. | molutu | masak |
130. | goreng | goreng |
131. | kekei | gali |
132. | bebelan | lingkar |
133. | keke | garuk |
134. | alingan | hilangkan |
135. | tundak | injak |
136. | kead | iris |
137. | sinjinong | intip |
138. | soo | ikat |
139. | moomut | harum |
140. | motupi | haus |
141. | maddais | jahat |
142. | malagaa | jarang |
143. | molli | kuning |
144. | makabu | kelabu |
145. | maddek | kecil |
146. | mosindo | silau |
147. | mongonjoo | kendur |
148. | motuu | kering |
149. | mobolo | kikir |
150. | malasa | kurus |
151. | mekeot | kental |
152. | melebu | kotor |
153. | molunte | lembut |
154. | molunggeng | lesu |
155. | maalom | lapar |
156. | monontoo | lurus |
157. | meleya | luas |
158. | maata | menta |
159. | maambang | malu |
160. | modoton | asam |
161. | moinit | panas |
162. | mapait | pahit |
163. | mannas | pedas |
164. | mapande | pandai |
165. | mopodong | rendah |
166. | manggaang | ringan |
167. | marame | ramai |
168. | meseket | sempit |
169. | masaki | sakit |
Lihat pulaSunting
== Referensi == Marijo ple Trang ke tolis
- ^ Totoli Speaking Peoples - Joshua Project
- ^ Inghuong, Sofyan; Arfah Adnan; Abdul Gani Hali; Idrus Halim; Nooral Baso. 1990. Morfologi dan sintaksis bahasa Totoli. Palu: PPBSIDST. vi+106pp.
Pranala luarSunting
- (Inggris) Bahasa Totoli di Ethnologue