Prasasti Ratawun berupa lempeng tembaga ditemukan di daerah Magelang, Jawa Tengah tahun 1870. Prasasti ini sekarang disimpan di Museum Nasional Indonesia, Jakarta ,dengan nomor inventaris [E. 9]. Ukurannya 36 x 20.5 cm. ditulisi di kedua sisinya. Sisi muka 13 baris, sisi belakang 2 baris. Isinya tentang desa Ratawun dijadikan sima untuk bangunan suci [parhyangan] di Smar oleh Rakarayan Mapatih di daerah Wka bernama Pu Catura pada tahun 803 Saka (14 Juli 881 Masehi) pada masa pemerintahan Rakai Kayuwangi dari Kerajaan Medang. Prasasti ini dikenal juga dengan sebutan Prasasti Ngabean IV. Seperti halnya prasasti masa awal (abad ke-8—9 M) prasasti ini juga memakai vokal rangkap au seperti pada kapua, wanua dan konsonan ganda sebelum suffix a, i, dan an

Alih aksara sunting

oleh Boechari. I.a.

// swasti sakawar?âtita 803 srawa?a masa. tithi caturdasi sukla. tu?lay. wagay. sukra. tatkala rakarayân mapati? °i wka pu catura. manusuk tgal 2. °i ratawun. dadya sawa? tampa? 2 sima ni? parhya?an °i smar ma?aseakan sira pasek pasek °i rakayân mapati? rake hino pu °aku. samgat bawa? pu partha. 3. raké watu tiha? pu °agra. rake sirikan pu puru?ul. kapu°a sira °ina?se°an mas su 1 w?ihan kalyaga yu 1 sowa? sowa?. rake halaran pu dipa?ka 4. ra. pa?gil hya? puttarâsa?ga. dalinan pu °acu?. ma?huri pu kiti. pa?kur pu gawa. tawan pu rañjan. tirip pu °agrapi??a. wadihati pu manu. makudur pu mna?. 5. kapu°a °ina?se°an mas ma 8 w?ihan bira yu 1 sowa? sowa?. tuhân ri wadihati mira mira? si bunil ma?rakappi halaran si larak. tuhân ni maku 6. dur wa?un sugi? si sra kapu°a winai? mas ma 4 w?ihan ragi yu 1 sowa? sowa?. kinon manusukakna sima. sa? makudur sa? kusamwyan pu raja kinannâ 7. n sira pasek pasek mas ma 4 w?ihan ragi yu 1 pinaka wula? hulu w?ihan yu 2 sa? hya? brahma w?ihan yu 1 wras kadut 1 wsi °ikat 10 sa? maka 8. lamwi haji pu ma?hali? madmak-i kuwu mas ma 4 w?ihan ragi yu 1 pati? °i? wanu°a kalyan pu sandiha parujarnya si wurulu w?ihan ragi yu 1 wahuta 9. °amwul si banda mas ma 4 w?ihan ragi yu 1 kain sawla? pitu?tu?nya si °a?ga mas ma 1 w?ihan ragi yu 1 °anu? rama mâgman-irika? kala. tuha ka 10. la? si pahi? rama ni °andalan mas ma 2 w?ihan ragi yu 1 kain sawla?. tuha banu°a 2 si ma?i kaki la??a. si kalula kaki nara?. gusti 3 si sa?ka ka 11. ki wadahuma. si parañji rama ni giri. si ?e? rama ni kmir. wariga si paraga rama ni wanda. huler 2 si ta??a rama ni burut. si °ananta rama ni sala. parujar 12. si nuru rama ni ratni mas ma 1 w?ihan ragi yu 1 sowa? sowa?. tpi siri? °anu minu °irika? susukan sima. kala? pu magya gusti pu gawul °anakbanu°a 13. °i limway. °i jruk kala? pu capa? rama ni ra?gal gusti pu wger rama ni wiryya. °i malanda? gusti pu pujut ra kaki ka?u, kala? pu °uli? rama ni rimwit. I.b. 1. °i kasugihan kala? pu te?eran rama ni wadwa gusti pu gandut rama ni wegu. tuha pa?ahi pu se rama ni jaya °anak wanu°a °i hiwas kapu°a winai? w?iha 2. n ragi yu 1 sowa? sowa? //

Terjemahan sunting

// Selamat tahun Saka yang telah berlalu 803 (tahun), hari Jumat Wage, paringkelan Tunglai tanggal 14 paro terang srawaa masa tithi caturdasi sukla. tulay. wagay. sukra] bulan Srawaa, ketika Rakarayân Mapati di Wka bernama Pu Catura membatasi tanah tegalan [manusuk tgal] di desa Ratawun seluas 2 tampah untuk dijadikan sawah bagi sima Parhyangan dadya sawa tampa sima ni? parhyanga di Smar. Ia mempersembahkan hadiah [ma?aseakan sira pasek pasek kepada pejabat Rakarayân Mapati? Rake Kino yaitu Pu Aku. (pejabat) Samgat Bawang yaitu Pu Partha. 3. (pejabat) Rake Watutihang yaitu Pu Agra, (pejabat) Rake Sirikan yaitu Pu Puru?ul, mereka semua masing masing diberi 1 suwar?a uang emas dan sepasang kain untuk lelaki jenis Kalyaga [kapu°a sira °ina?se°an mas su 1 w?ihan kalyaga yu 1 sowa? sowa?], (pejabat) Rake Halaran yaitu Pu Dipa?kara,. (pejabat) Panggil Hyang yaitu Pu Uttara Asangga [Puttarâsa?ga], (pejabat) Dalinan yaitu Pu Acu?, (pejabat) Manghuri yaitu Pu Kiti, (pejabat) Pangkur yaitu Pu Gawa, (pejabat) Tawan (bernama) Pu Rañjan, (pejabat) Tirip yaitu Pu Agrapi??a, (pejabat) Wadihati yaitu Pu Manu, (pejabat) Makudur yaitu Pu Mnang, semuanya masing-masing diberi 8 masa uang emas dan sepasang kain untuk lelaki jenis Bira, Pemimpin [tuhân] dari Wadihati yaitu pejabat Mira-mira? (bernama) Si Bunil, wakilnya [ma?rakappi] yaitu (pejabat) Halaran bernama Si Larak, (pejabat) Tuhân di Makudur 6. yaitu (pejabat) Wangunsugi? yaitu Si Sra semuanya masing-masing diberi 4 masa uang emas dan sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi. (Mereka) yang diperintahkan untuk membatasi sima [kinon manusukakna sima]. yaitu (pejabat) Sang Makudur dan Sang Kusamwyan yaitu Pu Raja mereka dikenai upeti [kinannâ 7. n sira pasek pasek] sebanyak 4 masa uang emas dan sepasang kain jenis Ragi, yang menjadi (pejabat) Wulanghulu [pinaka wula? hulu] (di beri) dua pasang kain untuk lelaki, Sang Hyang Brahma diberi sepasang kain, 1 kadut beras, 1 ikat (uang) besi w?ihan yu 1 wras kadut 1 wsi ikat 1 Sang Maka 8. lamwi Haji yaitu Pu Manghaling, (pejabat) Madmak di Kuwu Mas (diberi) uang 4 masa dan sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi [ma 4 w?ihan ragi yu 1], (pejabat) Pati? di desa yaitu pejabat bendahara kalyan Pu Sandiha, jurubicaranya [parujar] yaitu Si Wurulu (diberi) sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi (pejabat) Wahuta. Amwul yaitu Si Banda (diberi) 4 masa uang emas, sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi dan sehelai kain untuk wanita mas ma 4 w?ihan ragi yu 1 kain sawla? Pitu?tungnya yaitu, Si Angga (diberi) 1 masa uang emas, sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi, mereka yang menjadi Rama Mâgman saat itu [°anu? rama mâgman i rika? kala]. yaitu (pejabat) Tuha 10. Kalang yaitu Si Pahing bapak dari [rama ni] Andalan (diberi) 2 masa uang emas, sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi dan sehelai kain untuk wanita, (pejabat) Kepala Desa [tuha banua] 2 orang yaitu Si Mangi Kakek dari La??a [kaki la??a], dan Si Kalula kakek dari Narang [kaki nara?]. (pejabat) Gusti 3 orang yaitu Si Sangka kakek 11. dari Wadahuma. yaitu Si Parañji bapak dari Giri, Si Nge? bapak dari Kmir, (pejabat) Wariga yaitu Si Paraga bapak dari Wanda. (pejabat) Huler 2 orang yaitu Si Ta??a bapak dari Burut, Si Ananta bapak dari Sala. Juru bicara [parujar] yaitu Si Nuru bapak dari Ratni, masing-masing diberi 1 masa uang emas dan sepasang kain untuk lelaki jenis Ragi. (Pejabat) Desa sekitarnya yang ikut dalam upacara pembatasan sima [tpi siri? anu? milu irika? susukan sima]. (pejabat) Kalang yaitu Pu Magya, (pejabat) Gusti yaitu Pu Gawul penduduk desa [anak banua] di Limwai, di desa Jruk (pejabat) Kalang yaitu Pu Capa? bapak dari Ranggal, (pejabat) Gusti yaitu Pu Weger bapak dari Wiryya. (pejabat) di Malandang yaitu Gusti yaitu Pu Pujut kakek dari [rakaki] Ka?u (pejabat) Kalang yaitu Pu Uli? bapak dari Rimwit. I.b. 1. (pejabat) di Kasugihan yaitu (pejabat) Kalang yaitu Pu Tengeran bapak dari Wadwa, (pejabat) Gusti yaitu Pu Gandut bapak dari Wegu, (pejabat) Tuha Pa?ahi yaitu Pu Se bapak dari Jaya penduduk desa di Hiwas, 2. semua, masing-masing diberi sepasang kain jenis untuk lelaki jenis Ragi //

Referensi sunting

1. A.B. Cohen Stuart Kawi Oorkonden 1875 no.XIV;

2. R.D. M. Verbeek “Oudheden van Java” VBG XLVI, 1891 no. 276:150; NBG 1870:72,78. NBG 1911 bijlage II:XXIIf;

3. L. Ch. Damais BEFEO, 46 EEI III 1952:40-41 A.55; BEFEO, 47 EEI IV 1955:37 (14-&-881 M);

4. H.B Sarkar CIJ I 1971:266-271 no.XLIX;

5. Boechari dan A.S. Wibowo Prasasti Koleksi Museum Nasional I 1985:37-38.