Luak: Perbedaan antara revisi

Konten dihapus Konten ditambahkan
pindah
Baris 10:
 
Ketiga luhak tersebut juga dijuluki dengan ''luhak nan tigo'' (luhak yang tiga).<ref>[http://www.oocities.org/asia/mo3ly4d1/hluhak.htm Luhak dan Rantau].</ref> Luhak terdiri dari beberapa [[nagari]], dimana setiap [[nagari]] yang ada di dalam suatu luhak dipimpin oleh para [[penghulu]]<ref>cimbuak.net [http://www.cimbuak.net/content/view/326/5/1/1/ Sekilas Tentang Minangkabau].</ref> dan mempunyai [[Adat Minangkabau|adat]] yang sama, sedangkan [[Adat Minangkabau|adat]] di suatu luhak dengan adat di luhak yang lain tidak sama.<ref>[http://books.google.com/books?id=UHIdAdjQMFAC&pg=PA176&dq=Luhak+adalah&hl=id&ei=b49KTqGOINGIrAf5mJybBw&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCkQ6AEwAA#v=onepage&q=Luhak%20adalah&f=false Pengantar Sastra Rakyat Minangkabau] oleh Edwar Jamaris.</ref>
 
== Luhak Tanah Data ==
{{utama|Luhak Tanah Data}}
Luhak Tanah Data disebut juga ''luhak nan tuo'' (luhak yang tua), karena luhak ini adalah luhak yang pertama kali ada di [[Minangkabau]]. Ungkapan adat untuk luhak ini adalah ''"buminyo lembang, aianyo tawa, ikannyo banyak"'' yang menggambarkan penduduknya sangat ramai. Penduduknya adalah sebagian penduduk di [[Pariangan, Tanah Datar|nagari Pariangan]] yang pindah ke Luhak Tanah Datar.<ref>www.scribd.com [http://www.scribd.com/doc/20401032/Luhak-Tanah-Datar Luhak Tanah Datar].</ref>
 
Dalam ungkapan adat Minangkabau, daerah ini disebut:
:''Nan babatua bungo satangkai''
:''Nan basungai bakayu tarok''
:''Nan bakampuang di baliak labuah''
:''Balimo kaum di sinan''
 
Di Luhak Tanah Data banyak ditemukan peninggalan bersejarah, antara lain Istana [[Kerajaan Pagaruyung]] ([[Istano Basa|Istana Baso Pagaruyuang]]). Di Samping itu juga terdapat Batu Batikam, tempat [[Datuk Perpatih Nan Sebatang]] dan [[Datuk Ketumanggungan]] membuat perjanjian perdamaian.
 
=== Wilayah ===
 
Wilayah Luhak Tanah Data meliputi daerah di sekitar kaki [[gunung Marapi]] bagian selatan sampai ke kaki [[gunung Sago]] bagian timur. Nagari-nagari yang termasuk ke dalam wilayah Luhak Tanah Datar ini adalah:<ref>ukm.itb.ac.id [http://ukm.itb.ac.id/adat-budaya/wilayah-minangkabau/ Wilayah Minangkabau]. Diakses pada 16 Agustus 2011.</ref>
 
# Tampuak Tangkai Pariangan Salapan Koto : Pariangan, Padang Panjang, Guguak, Sikaladi, Koto Tuo, Tanjuang Limau, Sialahan, Batu Basa.
# Tujuah Langgam di Hilia : Turawan, Padang Lua, Padang Magek, Sawah Kareh, Kinawai, Balimbiang, Bukik Tamusu.
# Limo Kaum Duo Baleh Koto : Dusun Tuo, Balah Labuah, Balai Batu, Kubu Rajo, Piliang, Ngungun, Panti, Silabuak Ampalu, ; Parambahan, Cubadak, Supanjang, Pabalutan, Sawah Jauah, Rambatan, Tabek Sawah Tangah.
# Sambilan Koto di Dalam : Tabek Boto, Salagondo, Baringin, Koto, Baranjak, Lantai Batu, Bukik Gombak, Sungai Ameh, Ambacang Baririk, Rajo Dani.
# Tanjuang Nan Tigo, Lubuak Nan Tigo : Tanjuang Alam, Tanjuang Sungayang, Tanjuang Barulak, Lubuak Sikarah, Lubuak Simauang, Lubuak Sipurai.
# Sungai Tarab Tujuah Batu : Limo Batu, Tigo Batu, Ikua Kapalo Kapak, Randai Gombak Katitiran, Koto Tuo Pasia Laweh, Koto Baru, Rao-Rao, Salo Patir Sumaniak, Supayang, Situmbuak, Gurun Ampalu, Sijangek Koto Badampiang.
# Langgam Nan Tujuah : Labutan, Sungai Jambu, Batipuah Nagari Gadang, Tanjuang Balik Sulik Aia, Singkarak, Saniang Baka, Silungkang, Padang Sibusuak, Sumaniak, Suraso.
# Batipuah Sapuluah Koto : Batipuah, Koto Baru Aia Angek, Koto Laweh Pandai Sikek, Panyalaian, Bukik Suruangan, Gunuang, Paninjauan, Jaho Tambangan, Pitalah Bungo Tanjuang, Sumpu Malalo, Singgalang.
# Lintau Buo Sambilan Koto : Batu Bulek, Balai Tangah, Tanjuang Bonai, Tapi Selo Lubuak Jantan, Buo, Pangian, Taluak Tigo Jangko.
 
=== Rantau ===
 
''Rantau Nan Kurang Aso Duo Puluah''
* Lubuak Ambacang
* Lubuak Jambi
* Gunuang Koto
* Benai
* Pangian
* Basra
* Sitinjua
* Kopa
* Taluak Ingin
* Inuman
* Surantiah
* Taluak Rayo
* Simpang Kulayang
* Aia Molek
* Pasia Ringgit
* Kuantan
* Talang Mamak
* Kualo Thok
 
''Ujuang Darek Kapalo Rantaunya''
* Anduriang Kayu Tanam
* Guguak Kapalo Hilalang
* Sicincin
* Toboh Pakandangan
* Duo Kali Sabaleh Anam Lingkuang
* Tujuah Koto
* Sungai Sariak.
 
== Luhak Agam ==
{{utama|Luhak Agam}}
Luhak Agam disebut juga dengan ''luhak nan tangah'', karena didirkan setelah Luhak Tanah Datar (Luhak Kedua). ''"Buminyo angek, aianyo karuah, ikannyo lia"'' adalah ungkapan adat untuk Luhak Agam, yang menggambarkan masyarakat Luhak Agam sebagai orang yang berwatak panas, masyarakat yang heterogen, dan persaingan dalam hidup sangat tajam.
 
=== Wilayah ===
 
Awal mula didirikannya Luhak Agam ialah perpindahan penduduk dari nagari [[Pariangan, Pariangan, Tanah Datar|Pariangan]] yang berlangsung selama empat periode. Periode pertama, melahirkan empat buah [[nagari]], yakni [[Biaro Gadang, IV Angkek, Agam|Biaro]], [[Balai Gurah, IV Angkek, Agam|Balai Gurah]], [[Lambah, IV Angkek, Agam|Lambah]] dan [[Panampuang, IV Angkek, Agam|Panampuang]]. Kemudian di periode kedua, melahirkan tiga buah nagari, yakni [[Candung Koto Laweh, Candung, Agam|Canduang Koto Laweh]], [[Kota Bukittinggi|Kurai]] dan [[Banuhampu, Agam|Banuhampu]]. Periode ketiga, melahirkan 4 buah nagari, yakni [[Sianok Anam Suku, IV Koto, Agam|Sianok]], [[Koto Gadang, IV Koto, Agam|Koto Gadang]], [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak]] dan [[Guguak Tabek Sarojo, IV Koto, Agam|Guguak Tabek Sarojo]]. Dan di periode keempat, melahirkan lima buah nagari, yakni [[Sariak, Sungai Puar, Agam|Sariak]], [[Sungai Puar, Sungai Puar, Agam|Sungai Puar]], [[Batagak, Sungai Puar, Agam|Batagak]] dan [[Batu Palano, Sungai Puar, Agam|Batu Palano]].
 
Kemudian lahir pula nagari-nagari lainnya seperti [[Kapau, Tilatang Kamang, Agam|Kapau]], [[Gadut, Tilatang Kamang, Agam|Gadut]], [[Salo, Baso, Agam| Salo]] , [[Koto Baru, Baso, Agam|Koto Baru]], [[Magek, Kamang Magek, Agam|Magek]], [[Tilatang Kamang, Agam|Tilatang Kamang]], [[Tabek Panjang, Baso, Agam|Tabek Panjang]], [[ Koto Tinggi, Baso, Agam|Pincuran Puti]], [[Koto Tinggi, Baso, Agam|Koto Tinggi]], [[Simarasok, Baso, Agam|Simarasok]] dan [[Padang Tarok, Baso, Agam| Padang Tarok]].
 
=== Rantau ===
 
* Nagari-nagari pantai barat Sumatera
* Pasaman Barat
* Pasaman Timur
* Panti
* Rao
* Lubuak Sikapiang
 
''Ujuang Darek Kapalo Rantaunya''
* Palembayan
* Silareh Aia
* Lubuak Basuang
* Kampuang Pinang
* Simpang Ampek
* Sungai Garinggiang
* Lubuak Bawan
* Tigo Koto
* Garagahan
* Manggopoh
 
== Luhak Limopuluah ==
{{utama|Luhak Limopuluah}}
Luhak Limopuluh disebut juga dengan ''luhak nan bungsu'', karena luhak ini didirikan terakhir. Ungkapan adat untuk luhak ini adalah "''Buminyo sajuak, aianyo janiah, ikannyo jinak"'', yang menggambarkan masyarakatnya yang homogen dan penuh kerukunan, serta memiliki ketenangan dalam berfikir.
 
=== Wilayah ===
Menurut [[Tambo Minangkabau|Tambo]], nagari-nagari yang ada di luhak Limopuluah terdiri dari lima bagian, yakni:
 
* Sandi
:Dari Bukik Sikabau Hilia sampai ke Muaro Mudiak, dari Nasi Randam sampai ke Padang Samuik. Nagarinya adalah [[Koto Nan Gadang, Payakumbuh Utara, Payakumbuh|Koto nan Gadang]] dan [[Koto Nan IV, Payakumbuh Barat, Payakumbuh|Koto nan Ampek]].
 
* Luhak
:Dari Mungo Mudiak sampai ke [[Limbukan (nagari), Payakumbuh Selatan, Payakumbuh|Limbukan]], Mungo, Koto Kaciak, Andaleh, Tanjuang Kubu, Banda Tunggang, Sungai Kamuyang, [[Aua Kuniang, Payakumbuh Selatan, Payakumbuh|Aua Kuniang]], Tanjuang Patai, Gadih Angik, [[Padang Karambia, Payakumbuh Selatan, Payakumbuh|Padang Karambia]], Limau Kapeh, dan [[Aie Tabik, Payakumbuh Timur, Payakumbuh|Aia Tabik Nan Limo Suku]].
 
* Lareh
:Dari Bukik Cubadak sampai Padang Balimbiang, nagarinya adalah [[Ampalu, Lareh Sago Halaban, Lima Puluh Kota|Ampalu]], [[Halaban, Lareh Sago Halaban, Lima Puluh Kota|Halaban]], [[Labuah Gunuang, Lareh Sago Halaban, Lima Puluh Kota|Labuah Gunuang]], [[Tanjung Gadang, Lareh Sago Halaban, Lima Puluh Kota|Tanjuang Gadang]].
 
* Ranah
:Dari Gantiang, Koto Laweh, Suliki, Sungai Rimbang, Tiakar, Balai Mansiro, Talago, Balai Kubang, Taeh, Simalanggang, Piobang, Sungai Baringin, Gurun, Luhak Batingkok, Torantang, Sari Lamak, Padang Laweh.
 
* Hulu
:Dari Padang Laweh, Sungai Patai, Suliki, Gunuang Sago, Labuah Gunuang, Balai Koto Tinggi
 
=== Rantau ===
 
* Mangilang
* Tanjuang Balik
* Pangkalan
* Koto Alam
* Gunuang Malintang
* Muaro Paiti
* Rantau Barangin
* Rokan Pandalian
* Kuatan Singingi
* Gunuang Sailan
* Kuntu
* Lipek Kain
* Ludai
* Ujuang Bukik
* Sanggan
* Tigo Baleh Koto Kampar
* Sibiruang
* Gunuang Malelo
* Tabiang
* Tanjuang
* Gunuang Bungsu
* Muaro Takuih
* Pangkai
* Binamang
* Tanjuang Abai
* Pulau Gadang
* Baluang Koto Sitangkai
* Tigo Baleh
* Lubuak Aguang
* Limo Koto Kampar Kuok
* Salo
* Bangkinang
* Rumbio
* Aia Tirih
* Taratak Buluah
* Pangkalan Indawang
* Pangkalan Kapeh
* Pangkalan Sarai
* Koto Laweh
 
== Referensi ==