Prasasti Balingawan

Prasasti Balingawan adalah sebuah prasasti yang diduga berasal dari daerah Singasari, Malang, Jawa Timur dibawa ke Jakarta oleh J.Th. Bik. Prasasti ini semula disebut sebagai prasasti batu dari Gang Batutulis karena terletak di sana untuk masa yang cukup lama, kemudian disimpan di Museum Nasional Jakarta dengan nomor inventaris D. 54. yang dilanjutkan dibagian belakang arca Ganesa. Abklats prasasti ini DP no.377 dan 529. Arca Ganesa ini ditemukan oleh Melville dikuburan Cina Malang, sekarang disimpan di Museum Nasional Jakarta dengan nomor inventaris semula A 156c kemudian D.109. Abklatsnya di Dinas Purbakala nomor 460 dan 551. ROD 1901:7; NBG 1901:132f; NBG 1902:35-36 dan CCXIIIJ. L.A. Brandes/N.J. Krom.VBG LX 1913: OJO XIX dan XX: 22-25; L.Ch. Damais BEFEO 46 1952 EEI III:42-3 (813S); BEFEO 47 1955 EEI III:196. Alih aksara J.L.A. Brandes.

Prasasti Balingawan di Museum Nasional Jakarta dengan nomor inventaris D. 54

Teks Asli sunting

Sisi Muka sunting

Bagian Kesatu sunting

  1. // awighnam astu swasti sakawar?âtita
  2. 813 baisakha masa tithi pratipada sukla
  3. wu wa °a? wara pûrbwasthana tatkala ?apunta ramyah mu°a? ?a
  4. pu hya? bharati ?aman tar?a ?apu jala manima lma? ri bali
  5. ?awan tgal ri? gurubhakti sambandhanya sinima sa?kari pi
  6. ntakasi? nikana? rama ri baliwan sa(pa)suk wanu°a °i sa? mapa
  7. ti? katri?i sa?kâ yan hlat katakut(an)-ikana? tgal
  8. mu°a? mamuhara du?kha ya °iriya yat( )matangyan pama
  9. laku ?inata?akan samba?nya °i rakryan kanuruha
  10. n pu huntu °ikana? rama ri bali?awan ?a sa? mapati?
  11. katri?i ?umata?akan samba?nya °i rakryan mahulu
  12. nan simân °ikana? tgal ri? guru bhakti tan winiha?
  13. pintakasi? nikana? rama de rakryan ya ta mata?nya n
  14. sinima °ikana? tgal de d?apunta ramyah mu°a? ?apu hya?

Bagian Kedua sunting

A sunting
  1. bharati ?amantar?a ?a
  2. sa? jala sa?ka ri °anu
  3. graha rakryan °i sa?
  4. mapati? katri?i sa?
  5. mapati? °umanugrahâ
  6. kanya simân °anu? ta
  7. ya byaya ni? manima
  8. mas tumama °i ra
  9. kryan su 4 w?ihan
  10. bi?i yu 1 °i rakrya
  11. n °anakbi rakai wata?a
  12. n nayaka ri limus su
  13. 2 kain bla? 1 °i pu ku
  14. til nayaka ri tlatla su °i
  15. kain bla? °i pajuru mas
B sunting
  1. man bu?guluh pabhu
  2. kawa?yan man do
  3. n mu°a? man °i??il
  4. °anu? rama °i balingawa
  5. n winaih winkas sa? mahama
  6. ntagani juru wanu°a ?a
  7. mandyus hulu wu°a
  8. ttan sa? drasa ?apu bu
  9. rkulu tuha buru ?ama
  10. n sahaja rama kaba
  11. yan ?aman lama ?apu
  12. pa?ina?in ?aman gananta
  13. u??ahagi sa? salara
  14. b wariga man sa??u
  15. k tuhalas ?aman suddha

Sisi Belakang sunting

  1. su 2 w?ihan yu 4 °anu? mapa
  2. r?na? ri sa? mapati? mu°a? sire? pakara?an ka
  3. mas su 2 °i sa? wahuta katri?i ma 14 na
  4. han byaya sa? manima °i pi?sor ni °anugraha rakrya
  5. n ri sa? mapati? katri?i juru kanayanakân rika? kala sa? pa
  6. rhya?an sa? ra?ga ma?ra?kapi sa? balubalu? sa? rapo? mata??a sa?
  7. kala?garan parujar sa? talagatalaga juru lampuran sa? ra
  8. ti?gin pu gapaka ma?ra?kapi sa? ratahun ?a?atu°ahi
  9. juru badwa rasa sa? halala? ma?ra?kapi talabu? nayaka ri ca(?)ra
  10. ma manu?gu sa? subhasita juru ni? warakat sa? bharata manmak
  11. ri haryya? ma?ase°akan sa? tamba madwal ri ma?in si °i
  12. citralekha sa? lak?a?a madmak ri pa wahuta padwa
  13. n sa? buntil wu?kal raya sa? wala pakamba?an sa? ba
  14. ?ala? pati? samgat sa? butuhan ma?hambin sa? ba
  15. kaba?yan sa? °uwag juru banu°a sa? n ma
  16. ?ra?kpi sa? rantan gusti sang ta k pangura? sa? panasan (pa?juru)
  17. an sa? gali juru kala? sa? kumara °asta latta saru
  18. patih manmatuan muang sa? mahamben

Bagian Atas sunting

  1. mu°a? ?apu keki nahan kwe? °ina?se°akan pasatyasatmatita
  2. pinaka sak?i °an sinima °ikana? tgal °i gurubhakti lma? ri bali?awan
  3. de ?apunta ramyah mu°a? ?apu hya? bharati ?aman tar?a ?apu jala kuna? °a
  4. nugraha rakryan mu°a? sa? juru makabaihan °umi?sor °i sa? mapa

Bagian Belakang Arca Ganesha sunting

  1. tih katri?i ri par?na
  2. han °ikana? sima tan katamana deni sapra
  3. karani? misra, pa?ura?, kri?, tapa haji, makala?ka?, ma?rumbe, pada
  4. mapui, manimpiki, halu warak, limus galu? pa?aruhan wu?ka
  5. l tajam °ityewamadi sakwai? sa? ma?ilala kabai? tan tamâ rika
  6. na? sima kamulân, nahan °anugraha rakryan ri deyan
  7. katakutan °ikana? tgal lagi pa?hawattani ma?ele ya
  8. ta ma?de durbbala rikana? °anak banu°a ri bali?awan °apa
  9. n lanâ ya manahur deni? rah kasawur wa?ke kabunan ya
  10. ta sambandhanyan °inanugrahâkan simân de rakryan, ma
  11. kapalâ karak?ananikana? hawan ge?, ja danyannaryya
  12. katakutan, ya ta matangyan sima kamulan ?ara
  13. nya ma?ase°akan kamba?i sa? mapati? °a?kan julu? mate
  14. her pinakawu°at phajinya, likhitapatra panuratan
  15. sa? wugal kuna? °asi? lumburikana? sima °an huwus
  16. °inanugrahan hayu de rakryan mu°a? sa? juru makabai
  17. han mo sakawua??anya niyata ya mama?guha du?ka mage? ta
  18. rwarahan bha?ara suk?ma ni pamigrahanira °iriya.

Terjemahan sunting

Sisi Muka sunting

  1. // Semoga tidak ada halangan [awighnam astu] Selamat tahun Saka yang telah berlalu
  2. 813 (tahun) hari Selasa Wage paringkelan Wurukung tanggal 1 paro terang bulan Baisakha [tithi pratipada sukla
  3. wu wa °a?] kediaman di timur [pûrbwasthana] ketika [tatkala] dapunta Ramyah dan ?a
  4. pu Hya? Bharati, ?aman Tar?a, ?apu Jala membuat tanah di Balingawan menjadi sima [manima lma? ri bali
  5. ?awan] tanah tegalan dari Gurubhakti [tgal ri? gurubhakti] Alasannya dijadikan sima karena permohonan dengan rendah hati oleh Kepala desa di Balingawan [sambandhanya sinima sa?kari pi
  6. ntakasi? nikana? rama ri bali?awan] termasuk desa dari Sang Mapatih bertiga [sap(a) suk wanua i sa? mapa
  7. ti? katri?i] karena terikat oleh ketakutan di tanah tegalan [sa?kâ yan hlat katakut( )-ikana? tgal]
  8. dan menderita kesusahan di sana [mamuhara dukha ya °iriya] itulah sebabnya datang menghadap kepada [yat(a) matangyan pama
  9. laku ?inata?akan samba?nya i] Rakryan Kanuruhan
  10. yaitu Pu Huntu Kepala desa di Balingawan [ikana? rama ri bali?awan bernama] ?a, Sang Mapati?
  11. bertiga [katri?i] datang menghadap kepada [?umata?akan samba?nya °i] Rakryan Mahulunan
  12. agar supaya tanah tegalan dari Gurubhakti dijadikan sima [simân °ikana? tgal ri? guru bhakti] agar tidak ditolak permohanan dengan rendah hati dari kepala desa oleh [tan winiha?
  13. pintakasi? nikana? rama de] Rakryan itulah sebabnya lalu dijadikan sima [ya ta mata?nya n
  14. sinima] tanah tegalan itu oleh ?apunta Ramyah [°ikana? tgal de ?apunta ramyah] dan ?apu Hyang

Bagian Kedua sunting

A sunting
  1. Bharati, ?aman Tar?a, ?a …
  2. Sang Jala karena anugrah dari [sa?ka ri anu
  3. graha] Rakryan kepada Sang
  4. Mapatih Katrini, Sang
  5. Mapatih menganugrahkan menjadi sima [°umanugrahâ
  6. kanya simân] adapun biaya penetapan sima [°anu? ta
  7. ya byaya ni? manima]
  8. sebanyak 4 Suwarna uang emas menjadi tanggungan dari Rakryan [mas tumama °i ra
  9. kryan su 4] diberi sepasang kain untuk lelaki [wedihan
  10. bi?i yu 1] kepada istri Rakryan [°i rakrya
  11. n °anakbi] yaitu Rakai Watangan
  12. Nayaka dari desa Limus diberi uang 2 Suwarna sehelai kain [su
  13. 2 kain bla? 1] kepada [°i] Pu Kutil
  14. , Nayaka dari Tlatla diberi uang suwarna [su °i]
  15. sehelai kain [kain bla?] kepada [°i] Pajuru uang emas [mas]
B sunting
  1. ?aman [man] Bu?guluh pabhu
  2. kawa?yan ?aman [man] Don
  3. dan ?aman [man] I??il
  4. adapun kepala desa di [°anu? rama °i] Balingawan
  5. memberikan kepada [winaih] Winkas bernama Sang Mahama
  6. dikumpulkan kepada Juru Wanua [atagan i juru wanu°a] bernama ?a
  7. man Dyus Hulu Wua
  8. ttan yaitu Sang Drasa bernama ?apu Bu
  9. rkulu, kepala pemburu [tuha buru] bernama ?aman
  10. Sahaja, Pemimpin Kabayan [rama kaba
  11. yan] bernama ?aman Lama, ?apu
  12. Panginangin ?aman Gananta
  13. Tukang Kayu [u??ahagi] yaitu Sang Salarab
  14. Wariga (?a)man Sa??uk
  15. Penjaga hutan [tuhalas] yaitu ?aman Suddha

Sisi Belakang sunting

  1. 2 suwarna uang dan 4 pasang kain untuk lelaki [su 2 w?ihan yu 4] yang ada hubungannya [°anu? mapa
  2. r?na? ri] Sang Mapati? dan pejabat Pakarangan [sire? pakara?an] ka
  3. 3 suwarna uang emas [mas su 2] kepada Sang Wahuta bertiga [katri?i] 14 masa uang [ma 14] kemudian [na
  4. han] biaya dari yang dijadikan sima [byaya sa? manima] saat turunya anugerah [°i pi?sor ni °anugraha] kepada Rakrya
  5. n dari Sang Mapatih bertiga [ri sa? mapati? katri?i] Juru Kanayanakân saat itu [rika? kala] Sang Pa
  6. rhya?an, Sang Ra?ga wakilnya [ma?ra?kapi] Sang Balubalu?, Sang Rapo? pejabat Mata??a Sang
  7. Kala?garan, pejabat Parujar Sang Talagatalaga, pejabat Juru Lampuran Sang Ra-
  8. ti?gin bernama PuGgapaka wakilnya [ma?ra?kapi] Sang Ratahun, Dangatuahi
  9. pejabat Juru Wadwarasa, Sang Halalang, wakilnya [ma?ra?kapi] Talabung pejabat Nayaka di Ca(?)ra
  10. ma pejabat Manunggu bernama Sang Subhasita, pejabat Juru di Warakat Sang bharata manmak
  11. ri haryya? ma?ase°akan Sang tamba madwal ri ma?in si °i
  12. Citralekha Sang Lak?a?a, pejabat Madmak di Pa Wahuta Padwa
  13. n Sang Buntil Wu?kal Raya Sang Wala pakamba?an Sang Ba
  14. ?ala?,, pejabat Pati? Samgat Sang Butuhan, pejabat Manghambin Sang Ba
  15. Kaba?yan Sang Uwag, pejabat Juru Banua Sang n wakilnya [ma
  16. ?ra?kapi] Sang Rantan, pejabat Gusti Sang Ta k pejabat Pangurang Sang Panasan (Pa?juru
  17. an) Sang Gali, pejabat Juru Kalang Sang Kumara Asta latta saru
  18. Patih Manmatuan dan Sang Mahamben

Bagian Atas sunting

  1. dan ?apu Keki lalu banyaknya [nahan kwe?] hadiah [°ina?se°akan] untuk kesetiaan yang telah lalu [pasatyasatmatita]
  2. yang menjadi saksi penetapan tegalan di Gurubhakti menjadi sima [pinaka sak?i °an sinima °ikana? tgal °i gurubhakti] tanah di Balingawan [lma? ri bali?awan]
  3. oleh [de] ?apunta Ramyah dan ?apu Hyang Bharati, ?aman Tar?a, ?apu Jala adapun anugrah [kuna? °a
  4. nugraha] Rakryan dan Sang Juru semuanya [makabaihan] turun kepada [°umi?sor °i] Sang Mapa

Bagian Belakang Arca Ganesa sunting

  1. tih Katri?i yang ada hubungannya [ri par?na
  2. han °ikana?] sima tidak dimasuki oleh segala jenis [tan katamana deni sapra
  3. karani?] misra, pa?ura?, kri?, tapa haji, makala?ka?, ma?rumbe, pada
  4. mapui, manimpiki, halu warak, limus galu? pa?aruhan wu?ka
  5. l tajam dan sebagainya [°ityewamadi] segala jenis Mangilala semuanya [sakwai? sa? ma?ilala kabai?] tidak boleh masuk kedalam [tan tamâ rika
  6. na?] sima kamulân, lalu anugrah dari [nahan °anugraha] Rakryan karena rasa takut [ri deyan
  7. katakutan] jika ada ditanah tegalan dikuasai penuh oleh pejahat [°ikana? tgal lagi pa?hawattani ma?ele]
  8. itulah yang menjadikan penduduk desa Balingawan tidak berdaya [ya ta ma?de durbbala rikana? °anak banu°a ri bali?awan] karena terus menerus [°apa
  9. n lanâ] ia membayar darah yang tertumpah [ya manahur deni? rah kasawur] mayat yang terkena embun [wa?ke kabunan] itulah [ya
  10. ta] alasannya dianugrahi menjadi siman oleh [sambandhanyan °inanugrahâkan simân de] Rakryan, dengan akibat [ma
  11. kapalâ] jalan raya dijaga [karak?ananikana? hawan ge?], perlakuan yang berbeda dari dari orang yang mulia [jadanyannaryya]
  12. rasa ketakutan [katakutan], itulah sebabnya [ya ta matangyan] sima kamulan namanya [?ara
  13. nya] mempersembahkan statusnya kepada [ma?ase°akan kamba?-i] Sang Mapati? setiap Wuku Julung [°a?kan julu?] Llu [mate
  14. her] yang menjadi buat hajinya [pinakawu°at phaji nya], penulis prasasti [likhitapatra panuratan]
  15. Sang Wugal adapun setiap yang menghancurkan sima [kuna? °asi? lumburikana? sima] setelah selesai dianugrahi [°an huwus
  16. °inanugrahan hayu] oleh Rakryan dan Sang Juru semuanya [makabai
  17. han] meskipun dari orang yang yakin [mo sakawua??anya niyata] ia akan menemui kesusahan besar [ya mama?guha du?ka mage?] ta
  18. tidak diramalkan oleh [tarwarahan] Bha?ara Suk?ma saat menjalani pernikahan di sana [ni panigrahanira °iriya].

Referensi sunting

Pranala luar sunting

[1][pranala nonaktif permanen] Prasasti Balingawan No. Inv. D. 54