Suku Guci

klan suku Minangkabau

Suku Guci adalah satu dari tujuh marga atau klan dari kaum Katumanggungan, anak dari Puti Indo Jalito dengan Maharajadiraja pemegang tampuk pulau Percha, pendiri alam Minangkabau, Sri Maharajo Dirajo di Pariangan—enam lainnya adalah Koto, Piliang, Dalimo, Sikumbang, Sipisang, dan Malayu.

Balairung di Batipuh (foto 1895), salah satu Balairung kaum Katumanggungan.

Etimologi sunting

Secara etimologi, kata "guci" didasarkan pada suku kata gu[1] dan ci,[2] yang masing-masing mewakili kegelapan dan "untuk bergerak dalam lingkaran." Suku kata "ci" terhubung ke akar ca yang berarti "pencapaian dari gerakan yang melingkar." Di antara kata benda paling awal yang berasal dari akar ini adalah cakra "roda" atau "lingkaran" dan candra "Bulan."[2]

Penyebaran sunting

 
Pariangan terdiri dari empat koto dengan tujuh suku, yakni Koto, Piliang, Dalimo, Sikumbang, Sipisang, Malayu, dan Guci.[3][4]

Suku Guci menyebar hampir merata di alam Minangkabau baik di Luhak nan Tigo, yaitu di Tanah Datar, Padang Panjang, Agam, Bukittinggi, Lima Puluh Kota, dan Payakumbuh, maupun di rantau, seperti di Sijunjung, Sawahlunto, Dharmasraya, Solok, Kota Solok, Padang Pariaman, Pariaman, Padang, dan Pesisir Selatan, serta di berbagai rantau lainnya baik di dalam maupun di luar negeri.

Pangulu sunting

 
Marawa, selain merepresentasikan warna dari Luhak nan Tigo, masing-masing warna pada bendera ini juga mewakili warna dari tiga lembaga adat dan kepemimpinan Tali tigo Sapilin Tungku tigo Sajarangan di alam Minangkabau yakni, hitam warna dari Ninik Mamak, merah warna Cadiak Pandai, dan emas warna Alim Ulama.[5]

Kamanakan barajo ka mamak, mamak barajo ka pangulu, pangulu barajo ka mufakat, mufakat barajo ka nan bana, bana badiri sandirinyo, bana manuruik alua jo patuik, manuruik patuik jo mungkin.

— Petitih struktur pemerintahan adat Minangkabau

Berikut ini beberapa gelar Penghulu suku Guci:

  • Datuk Suri Dirajo Maharajo di Pariangan,[6] Tanah Datar
  • Datuk Bungsu di Batipuh,[7][8] Tanah Datar
  • Datuk Rangkayo Tuo di Tambangan, Tanah Datar
  • Datuk Tan Kabasaran di Biaro, Agam
  • Datuk Nan Basa di Ampek Angkek, Agam
  • Datuk Bandaro di Candung, di Kurai Limo Jorong, di Banuhampu, dan di Batagak,[9] Agam
  • Datuk Bandaro Gadang di Candung, Agam
  • Datuk Bandaro Bhuban di Candung, Agam
  • Datuk Indomo di Candung, Agam
  • Datuk Rajo Labiah di Candung, Agam
  • Datuk Malaka di Kurai Limo Jorong,[10][11] Agam
  • Datuk Tan Mangedan di Kurai Limo Jorong, Agam
  • Datuk Basudu Ameh di Kurai Limo Jorong, Agam
  • Datuk Batungkek Ameh di Banuhampu dan di Gadut, Agam
  • Datuk Suri Dirajo di Banuhampu, Agam
  • Datuk Maharajo di Banuhampu, di Sungai Batang,[12] dan di Koto Malintang, Agam
  • Datuk Bandaro Putih di Banuhampu dan di Sianok, Agam
  • Datuk Bandaro Sati di Sianok, di Sungai Batang,[12][13] dan di Koto Malintang, Agam
  • Datuk Palimo Sati di Sianok, Agam
  • Datuk Rajo Api di Sianok, Agam
  • Datuk Tan Dilangit di Kapau Agam, di Lubuk Sikarah Solok, dan di Bayang[14] serta di Salido Pesisir Selatan
  • Datuk Rajo Basa di Kapau, Agam
  • Datuk Subalik Langik di Gadut, Agam
  • Datuk Talarangan di Sungai Batang[15] dan di Koto Malintang, Agam
  • Datuk Rajo Bandaro di Sungai Batang,[12] Agam
  • Datuk Batuah di Sungai Batang[12] Agam dan di Batang Anai Padang Pariaman
  • Datuk Pamuncak di Sungai Batang,[12][13] Agam
  • Datuk Sri Maharajo di Sungai Batang,[12] Agam
  • Datuk Rangkayo Bandaro di Tanjung Sani, Agam
  • Datuk Tanameh di Maninjau,[16][17] Agam
  • Datuk Sidi Bandaro di Maninjau,[16][17] Agam
  • Datuk Bagindo di Bayur, Agam
  • Datuk Tan Muhammad di Bayur, Agam
  • Datuk Rajo Bulan di Bayur, Agam
  • Datuk Rajo Dubalang di Bayur, Agam
  • Datuk Pangka Maharajo di Piladang, Lima Puluh Kota
  • Datuk Rajo Alam di Koto Tinggi, Dharmasraya
  • Datuk Taman Cayo di Paningahan,[18] Solok
  • Datuk Rajo Nan Gadang di Paninjauan, Solok
  • Datuk Pono Garang di Paninjauan, Solok
  • Datuk Mangkuto Sati di Paninjauan, Solok
  • Datuk Bagindo Mulia di Kayu Tanam, Padang Pariaman
  • Datuk Alat Cumano di Kayu Tanam dan di Lubuk Alung,[19] Padang Pariaman
  • Datuk Jawan Nan Hitam di Guguk, Padang Pariaman
  • Datuk Rangkayo Siamak di Pakandangan, Padang Pariaman
  • Datuk Rajo Tianso di Toboh Gadang, Padang Pariaman
  • Datuk Rajo Magek di Lubuk Alung, Padang Pariaman
  • Datuk Majo Saghirah di Lubuk Alung, Padang Pariaman
  • Datuk Majo Saiyah di Lubuk Alung, Padang Pariaman
  • Datuk Piliang di Batang Anai, Padang Pariaman
  • Datuk Nan Batuah di Ulakan,[20] Padang Pariaman
  • Datuk Paduko Magek di Ulakan, Padang Pariaman
  • Datuk Mantari Ameh di Kurai Taji, Padang Pariaman
  • Datuk Sri Rajo Maha Dirajo di Pariaman
  • Datuk Bijo di Koto Tangah,[21][22] Padang
  • Datuk Kilek Langik di Pauh IX,[23][24] Padang
  • Datuk Bandaro Hitam di Pauh IX,[25] Padang
  • Datuk Rajo Guci di Pauh IX,[25][26] Padang
  • Datuk Bandaro Gamuak di Bayang,[14] Pesisir Selatan
  • Datuk Bandaro Kuning
  • Datuk Bandaro Panjang
  • Datuk Makhudum
  • Datuk Malintang, di Padang Pariaman
  • Datuk Rajo Gandam
  • Datuk Rajo Pangulu
  • Datuk Rajo Mansoura
  • Datuk Tantejo Dirajo

Aliansi sunting

 
Pagaruyung Darul Qarar, kerajaan yang merupakan salah satu kerajaan terbesar di pulau Sumatra dan sangat berpengaruh di Nusantara ini pada awalnya hanyalah salah satu koto (benteng) di nagari (negara-kota) Saruaso. Dalam perkembangannya, Pagaruyung (Saruaso) kemudian tumbuh menjadi salah satu nagari yang paling kuat di Luhak nan Tigo (persekutuan tiga liga di daerah inti alam Minangkabau) baik dalam bidang politik maupun militer. Pada dasarnya, kebesaran dari kerajaan ini dibentuk dari aliansi dari suku-suku Minang dalam bentuk konfederasi dari nagari-nagari yang ada di alam Minangkabau, baik dari nagari yang memiliki bentuk republik di luhak maupun yang memiliki bentuk pemerintahan monarki di rantau seperti di Inderagiri, Dharmasraya, Inderapura, Barus, Rao, Siak Darul Ridzuan, dan Negeri Sembilan Darul Khusus.

Di beberapa nagari, suku Guci bersekutu dengan suku lain dan membentuk beberapa aliansi, antara lain:

  • Guci Dalimo di Pariangan,[6] Tanah Datar
  • Guci Panyalai Jambak di Pandai Sikek,[27] Tanah Datar
  • Guci Tanjung di Candung Agam dan di Bayang[14] Pesisir selatan
  • Guci Piliang di Koto Gadang[28] dan di Maninjau[16] Agam, serta di Ulakan[20] dan di Kurai Taji Padang Pariaman
  • Guci Pili di Kapau, Agam
  • Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Dalimo atau Simabur, Tanjung, Piboda, dan Pagacancang di Lima Puluh Kota[29]
  • Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Simabur, Tanjung, Piboda, dan Pagacancang serta Malayu di Suliki,[29] Lima Puluh Kota
  • Sudut Nan IX, yakni Koto, Piliang, Guci, Sikumbang, Sipisang, Simabur, Tanjung, Piboda, dan Pagacancang di Guguk dan di Situjuh Gadang,[29] Lima Puluh Kota
  • Guci Caniago pada abad ke-12 di Ulakan,[20] Padang Pariaman
  • Guci Malayu di Padang[30][31]

Tuanku sunting

 
Masjid Jamik Taluak Bukittinggi (foto, 1920), salah satu Masjid yang didirikan suku Guci bersama dengan suku lainnya sebagai salah satu syarat pendirian (pemekaran) nagari di dalam adat alam Minangkabau.

Syarak mangato adat mamakai, adat basandi syarak, syarak basandi Kitabullah.

— Aforisme relasi antara adat dan syarak di alam Minangkabau

Berikut beberapa gelar Datuk Tuanku atau Imam suku Guci beserta malinnya:

  • Datuk Imam Tanameh dengan Datuk Khatib Bandaro di Maninjau,[16] Agam
  • Imam Marajo atau Imam Maharajo dengan Malin Maharajo di Bayang,[14] Pesisir Selatan

Tokoh sunting

Berikut beberapa tokoh yang berasal dari suku Guci:

Lihat pula sunting

Referensi sunting

Sitasi sunting

Sumber sunting