Prasasti Sugih Manek

Prasasti Sugih Manek ditulis di atas batu berukuran tinggi 94 cm, lebar 72 cm dan tebal 18 cm, bertuliskan 30 baris di depan dan 31 baris di belakang. Prasasti ini ditemukan di wilayah Singosari dan disimpan di Museum Nasional Jakarta dengan nomor inventaris D.87. Prasasti ini berangka tahun 837 Saka atau 13 September 915 M. Prasasti ini diterbitkan oleh Brandes dalam OJO XXX, 1913: 37-42. Damais menerbitkannya dalam EEI IV: 50-51. Sarkar menerbitkannya dalam Corpus vol. II, 1972: 145-160. Bagian yang tampaknya berhubungan dengan bangunan suci telah rusak dan tidak dapat dibaca. Dari isi prasasti disebutkan pemberian anugerah dari Sri Maharaja Sri Daksottama Bahubajra Pratipaksaksaya (Mpu Daksa) kepada Rakai Kanuruhan untuk menjadikan desa di daerah Limus dan Tampuran sebagai daerah perdikan untuk bangunan suci di Sugih Manek (dharma Rakryan prasada kabikwan i Sugih Manek), di mana pemujaan dewa harus dilakukan setiap harinya (bagian depan baris ke-7). Setelah beberapa kata yang keliru diterjemahkan (oleh Brandes) kita menemukan kapujan Bhatara Sangsasisa, tapi kelanjutannya telah aus (sekitar setengah dari sembilan baris pada sisi depan batu). Sisi belakang prasasti batu juga sangat aus sehingga banyak huruf yang tidak terbaca atau sangat sulit untuk dibaca.

Dari apa yang masih dapat diuraikan ada hal-hal yang menarik. Baris 17 menyatakan:

tanamman cihnānyan mapatih kasīmānikaing i Limus mwang ing Tampuran sīma punpunana bhaṭāra i prāsāda i Sugiḥ Manek

Artinya :

(batu sima) yang didirikan menandakan bahwa mapatih telah memerintahkan agar (situs) akan dijadikan sima dari Limus dan Tempuran, seluruh hasilnya dipersembahkan untuk Bhatara Sang (yang bertahta) di hyang prasada di Sugih Manek

Transkripsi sunting

1. || o || awighnamastu || śiwamastu sarwwa jagataḥ parahita iratāḥ bhawantu

2. bhūtaganāḥ doṣaḥ prayāntu nāśa || sarwwatra sukhī bhawatu lokaḥ || o ||

3. ……… swasti śakawarṣātita 837 asujimāsa tithi dwitīya śuklapakṣa ma po bu wāra

4. agneyadeśa citrānakṣatra weḍŗtiyoga twaṣta dewatā irika diwaśa ni anugraha śrī ma

5. hārāja śrī dakṣottamabāhubajrapratipakṣakṣaya i rakai kanuruhan mumpung sumusuk i

6. kanang wanwa i limus watěk kanuruhan gawai mā 1 mwang anaknya i tampuran mangguhan tapak su 10 mā

7. …i satahun satahun sīmāni dharmma rakryān prāsāda kabikwan i sugih manek paknānya pama

8. …i bhaṭāra pratidina mwang taḍaha sangka sdangnya sakwaiḥnira umyāpara kapūjan bhaṭāra sangasisa

9. …………………………………………………… rakryān i sugih manek mwang ikang i limus tan katamāna de sang

10. (m)āna katrīṇi pangkur tawān tirip tiruan manghuri mwang sowāra sang mangilala drabya haji kring pangurang

11. pamŗṣi manimpiki halu warak pamaṇikan maṇiga lwa malandang pakalangkang tapahaji airhaji

12. juru guśali juru dagang juru nambi juru huñjaman juru kutak juru jalir juru juḍi uṇḍahagi limus galuḥ

13. pangaruhan watu tajěm taji paṇḍe mapayungan kḍi walyan paranakan widu mangidung juru paḍahi

14. sinagiha. tangkil salwit burahan sambal sumbul watak ri jro singgaḥ pamrṣi hulun haji ma

15. haliman lěbělěb ityaiwamādi saprakāra ning mangilala dŗbya haji miśraparamiśra kabaiḥ ta

16. n tamā irikaing kabikwan i sugiḥ manek mwang ikang i limus samangkana sukhaduḥkhanya mayang tan tka ring wwaḥ

17. ḍaṇḍa kuḍaṇḍa bhaṇḍihalādi salwirāning wipati mati katibā māti kalbu inalap ni glap walū rumambatting natar

18. raḥ kasawur wangkai kābunnan ityaiwamādi tumama i bhaṭāra ataḥ ikana kabaiḥ samangkana ikanang masambya

19. wahāra hana iriking kuśala rakryān hingana kwehanya paṇḍai mās paṇḍe bsi paṇḍe tambaga paṇḍe gangsa tlung

20. wawwan i sasīma macadar tlung pacadaran mangarah tlung lumping mangulang tlung tuhān kbo anya prāṇa 4 i satuhān

21. ……. wḍus prāṇa 8 aṇḍaḥ sawanteyan mangulangan tlung pasang ikanang samangkana tan knā i parammasan yāpwan dwala

22. pinikulan sanggāning mabasaḥ ……. sa ……. makacapuri kapas wungkuḍu tambaga gangsa timaḥ wsi wras paḍat lbagu

23. la …b.. r labeḥ kasumba saprakāra ning dwal pinikul kalima bantal ing satuhān pikulpikulananya tlung tuhān ingsasī

24. ma ………………………. tan knā de sang mangilala drabya haji saparānanya sadeśanya ndān makmitana ya tulis mangailwi

25. nan yapwan lwih kwaiḥnya sangkā irika panghīnghing iriya knāna ikanang sakalwihnya de sang mangilala sobara baji tan

26. ahikana kunang ikanang mañambul mangapus mañawring mapabangan manglākha manguwar manahab manuk mamīsaṇḍung manga

27. ………… manarub manula wungkuḍu mangdyun manglurung manghapū ityaiwamādi kapwa ya tribhāgan sadūman marā i bhaṭāra

28. sadūmān sang makmitan dharmma sadūman i sang mangilala drabya haji mangkana ikanang ajña haji panghing irikanang sambyawahāra

29. hana ….. ikaing ……mangasěakan rakryān pagěpagě(ḥ) i mahārāja śrī dakṣottamabāhubajrapratipakṣakṣaya mā su

30. mā …. wḍihan ragi yu 1 i rakryān binihaji parameśwarī mā su 1 mā 4 ken blah 1 i rakryan momahuma(ḥ) gurumbangi pūttara

Bagian Belakang:

1. mās mā 10 wḍihan ragi yu 1 rake hujung ḍa mri mas mā 10 wḍihan ragi yu 1 rake tagaran

2. dyaḥ bagal mas mā 10 wḍihan ragi yu 1 sang juru makabehan i kanuruhan juru kanayaka

3. n ring mangrangkpi sang ragagar juru lampuran ra ………. ri uñjalan ataṇda pu aḍo juru wadwā rare sang brat

4. …… lula sang rabaṇir juru mangrakit kāliḥ sang lawi sang labdba amasangakan ranowawa kapwa winaiḥ pasěka

5. ……… mas mā 2 wḍihan ragi hlai 1 sowang sowang sang mapatiḥ I pakaraṇān makabehan patih pamwat maha

6. ḍu mangbamběn sang hiraṇya patiḥ kawangyan sang pārtha pinakāsthawira i pakāraṇān sang parujar bungkal kilung juru wanwa

7. ……… lya sang sanggama gusti sang rumput maṇiga sang loka manulisan sang prakasika amkan sang kbak juru bwa

8. ……..nta kapwa winaiḥ mā 1 wḍihan hlai 1 sowang sowang wahuta panbahan si bujil wungkal raya si kucup pakambanga

9. si laka parujar patiḥ si lampuran si mangbamběn ……….. brali parujar kawangyan si rundā parujar

10. ……..kapwa winaiḥ mā 1 wdihan hlai 1 sowang patiḥ i hujung sang jara manghamběn sang balupyak patiḥ mānak sang

11. pwa winaiḥ pasěk mā 1 wḍihan hlai 1 sowang patiḥ i waharu mangharap babak puwahija manghamběn sang karala patiḥ

12. mānak sang hawang kapwa winaiḥ pasěk mā 1 wḍihan hlai 1 sowang rāma tpi siring i kalanglingan ḍapu hyang tambir ibu

13. kalangan sang dili sang gnuk ibu raṇḍungan sang wintang i tampuran sang paman winaiḥ mā 1 wḍihan hlai 1 sowang rāma

14. i limus winkas sang hitam rāma maratā si talaṇḍang kalang pañjaraan i limus sang baṇḍi kulasangi i limus sang balan

15. winaiḥ mā 1 wḍihan hlai 1 sowang sowang nāhan kwaiḥ nira tlas sangsipta winaiḥ pagěḥpagěḥ mwang wḍihan mwang winaih manaḍaha

16. ……. kambang maparabantin sahadhūpadīpākṣatādi pinratiṣṭa ta sang hyang těas tlas kŗtasangskāra inuyut rumuhun śa tka sira

17. tanamman cihnānyan mapatih kasīmānikaing i limus mwang ing tampuran sīma punpunana bhaṭāra i prāsāda i sugiḥ manek ka

18. …… la rakryan kanuruhan dyaḥ mumpung tinu ( ) ta ikanang sawaḥ ing tampuran ikang samaparṇnaha i sang karmmanya sawaḥ ka

19. wāryyān tapak ma 1 kapangajyanan tapak mā 2 ku 2 kawarigan tapak mā 4 atamān tapak mā 2 kasusurajyan tapa

20. k mā 7 wariganya tapak mā 2 ku 2 mahāpiṇḍa tapak su 3 mā 1 ikanang maparṇnaḥ i sang karmmanya śeṣa tapak

21. su 3 mā 2 yatikā maparṇnaha de baswacārwa i bhaṭāra pratidina mwang āsābyaya sakaparipūrṇnākna bhaṭāra lambak

22. … mah nurung parubungan pasajyan prakāra kunang asing umulahulaḥ ikaing sīma i limus mwang i tampuran nguniweḥ i

23. sugih manaik i dlāha ning dlāha jaḥ tasmāt kabwat karmmākmanya śirṇna bhasmībhāwā ya salwirning sarwwopadrawa tmu

24. nya ring ihātra parātra indaḥ ta kita bhaṭāra i śrī baprakeśwara brahmā wiṣṇu mahādewa rawi śaśī kṣiti jala pawana

25. hutāśana yajāmāṇākāśa kālamŗtyu gaṇa bhūta sandyādwaya ahorātrī yama baruṇa kuwera bāsawa yakśa

26. rākṣasa piśāca rāma dewatā pretāsura garuḍa kinnara gandharwwa widyādhara dewaputra nandīśwara mahākala nāgarā

27. ja wināyaka lor kidul kulwan wetan dikwidik i sor i ruhur sakweḥ ta dewata prasiddha mangrakṣang ka

28. ḍatwan śrī mahārāja ing bhūmi matarām umasuk i śarīra ning wang kabaiḥ tan kawnang tinahěnan yan hana wwang

29. nya ya umulahulaha ikaing sīma i sugiḥ manaik i limus i tampuran nguniweḥ an lbu( )ya patyanantā

30. ….. me patīya tarung ring aděgan tampy( )i wiringan uwahi i těngěnan ta .. wuh těhěr

31. ….. dagingnya ḍuḍuk hatinya sibittakan wtangnya dudulaka pahangnya wětwākěn dalammanya

Samping pertama

1. patukanning ulā bīsa

2. pangananning mong pulirakna

3. ………………………… yam (pa-

4. raring) tgal alapanning glap

5. tanpahudan sampal(anning)

6. rākṣasa sisihanning wwil

7. sapawungwan

8. kuśikagarggametri kurusya

9. pātañjala suwuk lor

10. kidul kulwan wetan

11. i sor i ruhur sala

12. mbitakěn i hyang kabaiḥ

13. (tibā) kan ing sāmu(dra) (ka)

14. lammakan ring ḍawu(han) ‘

15. ……… sang hyang dala(m er)

10. ḍuḍuta nning tuwiran sěngha

17. panning wuhaya yata matya

18. na ikang wang anyāya upa

19. drawā ya ing dewata ta

20. tan tmu a sāma graṣṭhā

21. liputannidhīra muliha

22. ingkanarakā tibā ring mahā

23. rorawa klān de sang ya

24. mabala palun de sang kingka

25. ra pingpitu atayan bi

26. mbān bāpa ataya sangsā

27. ra sajīwakāla salwir

Samping kedua

1. lara hiḍapa

2. nya ………. kelikingwang

3. kadadiyanya, mawūka tan

4. těmua sāma, wkasa

5. kan hawu kerir

6. mangkana tmahananika

7. ng wang anyāya umula(hu)

8. laḥ ikaing sīma nguni

9. weḥ an lbura ya ||

10. || om namaḥ śiwāya ||

Referensi sunting

1. Oud Javaansche Oorkonden – Brandes

2. Sejarah Nasional Indonesia – Zaman Kuno

3. Candi: Fungsi dan Pengertiannya